70-lecie śmierci Konrada Prószyńskiego-Promyka

BOHATER POMNIKA PRYWATNEJ WDZIĘCZNOŚCI

8 lipca 1908 r. w wieku 57 lat zmarł Konrad Prószyński, znany szeroko pod pseudonimem Kazimierza Promyka. Siedemdziesiąt lat temu odprowadzał go na cmentarz Powązkowski żałobny orszak wielu tysięcy ludzi. Nazwał siebie Promykiem, ponieważ niósł światło oświaty tam, gdzie przedtem ciemnoty nie rozpraszał żaden promień: na polską wieś, do chłopów Królestwa Polskiego, wyzwolonych z feudalnego poddaństwa zaledwie o kilkanaście lat wcześniej, zanim Prószyński-Promyk zaczął działać.

Jako student Uniwersytetu Warszawskiego w 1875 r. Prószyński-Promyk założył i prowadził tajne Towarzystwo Oświaty Narodowej. W tym samym roku opracował i wydał pionierski "Elementarz, na którym nauczysz czytać w 5 albo 8 tygodni". Z elementarzem Promyk i członkowie Towarzystwa, ktrych nazywano "promykowiczami", przeszli pieszo wszerz i wdłuż ziemie Królestwa. Znakomita metoda nauczania i dostępnośc elementarza doskonale realizowały plan Promyka: wyrwały z powszechnego wtedy na polskiej wsi analfabetyzmu pierwsze tysiące ludzie, którzy z kolei mogli stać się nauczycielami czytania i pisania dalszych tysięcy. Tak tworzyły się zastępy popularnych wydawnictw założonej przez Promyka w 1876 r. Księgarni Krajowej -- pierwszej polskiej księgarni nakładowej dla wsi.

W 1879 r. Prószyński-Promyk opracował i wydał nowy elementarz: "Obrazową naukę pisania i czytania oraz elementarz dla samouków". Na międzynmarodowej wystawie w Londynie obrazkowa nauka Promyka została uznana wówczas za najlepszy elementarz świata.Zarówno pierwszym elementarzem jak i "Obrazkową nauką" posługiwali się i samoucy, i nauczyciele ludowi i młodzież, która szła śladami "promykowiczów".

Do tej ostatniej w osiemdziesiątych latach ubiegłego wieku należało dwoje guwernerów paniczów i paninek dworskich: oboje z książeczkami Promyka wymykali się wieczorami na wieś i uczyli chłopskie dzieci: w okolicach Płocka taką nauczycielką była Maria Skłodowska, a w okolicach Stopnicy takim nauczycielem -- Stefan Żeromski.

[...]

Barbara Olszewska