Setna rocznica śmierci Promyka  –  8 lipca 2008 


MAPA ROZPOWSZECHNIANIA
„GAZETY ŚWIĄTECZNEJ”
W 1906 ROKU

Mapa rozpowszechniania "Gazety Świątecznej" w 1906,
to znaczy w 25. roku jej istnienia.
Każda kropka na mapie oznacza jeden egzemplarz gazety,
a kółko z liczbą w środku
-- pocztę i liczbę egz. do niej dostarczanych



Mapę tę narysował Tadeusz Prószyński, najstarszy syn Promyka, w 1906 roku, a zamieszczoną poniżej notatkę spisał w 1919.


Notatka do mapy rozpowszechniania Gazety Świątecznej.

O charakterze narodościowym danego kraju decyduje nie tyle ogólna liczba ludności, co liczba samej ludności włościańskiej, ludu drobnorolnego, a przytem wielkie znaczenie ma tu stopień uspołecznienia tejże ludności. Pod tym względem nie mamy żadnego ujawnionego materjału dowodowego, który by przedtswił plastycznie nasz stan posiadania narodowego na kresach dawnej Rzeczypospolitej. Brak ten do pewnego stopnia wypełnia mapa rozpowszechniania Gazety Świątecznej, sporządzona 8 lat przed wojną, w r. 1906.

Gazeta Świąteczna rozchodzi się prawie w całości wśród ludu wiejskiego, rzemieślniczego i robotniczego, mapa więc uplastycznia w sposób niewątpliwie prawdziwy stosunkową liczbę światlejszego ludu polskiego w różnych okolicach kraju. Wykonana jest w ten sposób, że każdy punkcik na niej jest jednym egzemplarzem Gazety Świątecznej. Kółeczka oznaczają stacje pocztowe, a liczby w nich liczby egz. przesyłanych pocztą. Punkciki nadliczbowe w niektórych okolicach pochodzą z kolportażu, zaczernienie zaś -- od stawiania nadmiernej ilości punkcików.

Już pobieżny rzut oka wskazuje, że np. zachodnie okolice Wołynia, a dalej okolice Nieświeża, Mińska, Wilna, a nawet Żmudź częściowo przedstawia się co do liczby światlejszego ludu nie gorzej, niż takie powiaty w Kongresówce, jak włoszczowski, konecki, iłski, lub przasnyski i koleński. Południowa połać Suwalszczyzny znacznie różni się od północnej.

Stosunek do Rossji wskazuje mapka w prawym rogu; pustynia poleska wkracza białym pasem w głąb kraju z powodu jedynie bardzo słabego w ogóle jej zaludnienia, nie zaś braku samej jeno ludności polskiej

Mapka na lewo u dołu wskazuje liczby egz. rozsyłanych przez księgarnie warszawskie; obok są liczby kolportażu do różnych miejscowości -- do Łodzi, Sosnowca, Częstochowy itd. Niżej są mapki ilustrujące egzemplarze rozsyłane do obcych krajów. Z boku na prawo Syberja i Japonija, dokąd w r. 1905 szła Gazeta do jeńców na ich żądanie.

Zaborów pruskiego i austriackiego Gazeta Świąt. nie mogła naturalnie przed wojną obsługiwać wskutek różnicy politycznego położenia tych dzielnic. Na kresach wschodnich, prócz Gazety Świątecznej, rozchodziły się wtedy inne też podobne do niej pisma polskie, a między niemi dwa miejscowe: Zorza wileńska i Lud Boży kijowski, w jakiej liczbie egz., nie wiem.

W razie potrzeby mogę poprzeć prawdziwość mapy dowodami w postaci ceduł pocztowych. Charakter Gazety Świątecznej najlepiej stwierdzi w danym razie prof. Thomas z uniwersytetu w Chicago, który przed wojną prowadził u nas rozległe badania nad oświatą ludu na zlecenie rządu Stanów Zjednoczonych i dobrze z tą sprawą się zapoznał.

Warszawa, d. 22 maja 1919 r.

Tadeusz Prószyński
redaktor Gazety Świątecznej
w Warszawie

NB. Na wezwanie moje w sprawie granic Polski, ogłoszone w kwietniu tego roku w Gazecie Świąt., nie otrzymałem z kresów żadnych uchwał poprostu dlatego, że przez cały czas okupacji niemieckiej Gazeta Świąt. nie była tam dopuszczana, a teraz ledwie zaczyna dopiero docierać do niektórych okolic.


Co ciekawego można zobaczyć na tej mapie?

W głównym obszarze mapy widać fragment Europy od Odry po Dniepr.

Zaznaczone i nazwane są miasta: Szczecin, Wrocław, Poznań, Cieszyn, Gdańsk, Kraków, Olsztyn, Królewiec, Lwów, Ryga, Wielkie Łuki, Mohylew, Kijów. Nienazwane, ale widoczne jako zgęszczenia czarnych punktów, reprezentujących odbiorców, są widoczne: Katowice, Częstochowa, Łódź, Warszawa (słabo), Lublin, Białystok, Grodno (słabo). Zaznaczone i nazwane są rzeki: Odra, Wisła, Niemen, Dźwina, Prypeć, Dniestr i Dniepr. Zaznaczone nazwami są następujące obszary geograficzne: Ślązk (Śląsk) Dolny, Ślązk (Śląsk) Górny, Ks. (Księstwo) Poznańskie, Orawa, Spiż (Spisz), Galicja, Prusy Zachodnie, Prusy Wschodnie, Mazury, Kuronja (Łotwa), Bukowina, Rumuńja (Rumunia), Rossja (Rosja).

Charakterystyczne wielkie zgęszczenia kropek, które występują w kilku miejscach na mapie na obszarze Kongresówki, odzwierciedlają migrację chłopów do pracy w powstającym właśnie przemyśle. Czytelnicy-prenumeratorzy nie zmieniają swych przywyczajeń i -- wędrując za chlebem do miast -- nadal prenumerują swoją gazetę.

Doskonale też widać na tej mapie, jak szczelna kulturowo była wtedy granica zaboru pruskiego i austriackiego -- jak mało prenumeratorów miała "Gazeta Świąteczna" po jej drugiej stronie. Można z tego wnioskować, że migracja chłopów i robotników przez granice tych zaborów praktycznie nie istniała. "Gazeta Świąteczna" miała więcej prenumeratorów w Ameryce Północnej niż w zaborze pruskim i austriackim razem wziętych.

W ramkach-wstawkach w lewym dolnym rogu znajdują się kolejno:
  • północno-wschodnia część Ameryki Północnej;
  • fragment linii brzegowej Ameryki Południowej w okolicach Buenos Aires;
  • południowa część Afryki z fragmentem Madagaskaru;
  • fragment Europy od Anglii po wybrzeże Morza Czarnego.

W ramkach-wstawkach przy prawej krawędzi mapy znajdują się:
  • Europa Środkowa i Wschodnia;
  • fragment Azji od Morza Kaspijskiego po Japonię.


Detal głównej mapy -- okolice Łodzi.
Trzy zgęszczenia kropek to (od góry):
Zgierz, Łódź i Pabianice.
Zgęszczenia widać też wzdłuż dróg łączących te miasta

Detal głównej mapy -- Częstochowa i Zagłębie.
Górne skupisko punktów to Częstochowa, dolne to Zagłębie.
Zaznaczone są: granica Kongresówki, bieg Wisły oraz Kraków.
Doskonale widać na tej mapce, jak szczelna kulturowo była ta granica
-- jak mało prenumeratorów miała "Gazeta" po jej drugiej stronie.

Wstawka -- kolportaż poprzez inne księgarnie.
Ta mapka Kongresówki (widać bieg Wisły) pokazuje dystrybucję "Gazety Świątecznej" poza systemem prenumeraty prowadzonej przez redakcję. Liczby w kółkach i słupku po prawej to egzemplarze zamawiane przez innych warszawskich księgarzy i wysyłane przez nich do swoich odbiorców w tych regionach.


Wstawka -- wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej

Wstawka większa -- Ameryka Południowa z widocznym Buenos Aires.
Wstawka mniejsza -- Afryka i Madagaskar

Wstawka -- Europa od Anglii po wybrzeże Morza Czarnego

Wstawka -- Europa Środkowa i Wschodnia.
Czarna plama po lewej to Kongresówka. Na dole widoczne jest Morze Czarne i Morze Kaspijskie, w lewym górnym rogu widoczna jest długa ukośna linia rzek Irtysz i Ob, już w Azji (niezaznaczony Ural leży po lewej stronie tej linii)

Wstawka -- Azja od Morza Kaspijskiego po Japonię.
Zaznaczona jest kolej transsyberyjska od Samary nad Wołgą do Władywostoku nda Morzem Japońskim. Kolej ta prowadziła wtedy z Czity (miasta na wschód od widocznego Bajkału) do Władywostoku przez Zabajkalsk (dzisiaj na granicy z Chinami) i Harbin (dzisiaj miasto w Chinach). Z Harbina miała odnogę w kierunku Morza Żółtego i Pekinu. Ten fragment jest wyraźnie widoczny. Dzisiaj fragment od Czity nazywa się koleją transmandżurską.
Widać skupiska prenumeratorów wzdłuż ówczesnej linii kolejowej i wzdłuż Amuru (w szczególności w Chabarowsku i we Władywostoku).
W lewym dolnym rogu tej wstawki widać kropki prenumeratorów rozłożone wzduż szlaku komunikacyjnego wiodącego od portu w Krasnowodsku nad Morzem Kaspijskim przez Aszchabad do Samarkandy