Setna rocznica śmierci Promyka  –  8 lipca 2008 

PRÓSZYŃSCY Z PROSZANKI NA PODLASIU

Prószyńscy ostateczną formę swojego nazwiska przyjęli od nazwy majątku Prószanka, wcześniej Proszanka, w ziemi bielskiej, na Podlasiu. Wcześniej pisali się Proszeńscy (ew. Proszańscy) i od tego z kolei wziął nazwę ów majątek.

Dzisiaj wieś nazywa się Pruszanka Stara. Leży w gminie Brańsk, powiecie bielskim, województwie podlaskim. Należy do parafii Domanówka.

Być może więcej na ten temat można znaleźć w książce/pracy I. Halickiej pt. "Nazwy miejscowe środkowej i zachodniej Białostocczyzny - dzierżawcze, patronimiczne i rodzime" (Warszawa 1976).

Prószanka (Pruszanka Stara) na mapie Polski

Proszanka została założona w roku 1443, pod koniec panowania Władysława Warneńczyka.

Przybył tu wówczas Chwalisław Proszeński, herbu Lubicz, z synem Fryderykiem, i założył osiedle w puszczy. W akcie nadania, w języku łacińskim, Chwalisław występuje jako Falislaus. Od swego nazwiska, które przywieźli z Małopolski, nazwali je Proszanką (po łacinie -- Prossanka).

Zgodnie z historycznymi zapisami nazwisko Proszeński pochodziło od nazw osiedli podkrakowskich: Proszowic, Proszny bądź Proszówki. Miejscowości owe od prastarych czasów wabiły licznych osadników, gdyż były znane z żyznych gleb, utworzonych z życiodajnego „prochu” niesionego przez wody spływające ku Wiśle z północnych tarasów Wyżyny Krakowskiej.

Wędrówkę z tej przeludnionej okolicy podjęli Proszeńscy w okresie panującego na Podlasiu spokoju -- po zwycięstwie nad Krzyżakami. W Proszance w pierwszych latach żyli z łowiectwa i pszczelarstwa. Rozrastająca się szybko rodzina musiała zająć się pracą na roli i wydzierać puszczy coraz to nowe obszary.

Na podstawie „Herbarza szlachty polskiej”, opracowanego przez Seweryna hrabiego Uruskiego, możemy poznać dzieje Proszeńskich, późniejszych Prószyńskich. Dane heraldyczne Uruskiego są zgodne z zapisami znanego archiwisty podlaskiego Ignacego Kapicy-Milewskiego. Z tych wszystkich materiałów można odtworzyć genealogię Konrada Prószyńskiego sięgającą do 15 pokoleń wstecz. W rodzinnej parafii Domanowo zajmowali Proszeńscy (Prószyńscy) znaczącą pozycję społeczną. Wśród innych szlacheckich rodów Prószyński podpisał akt erekcyjny kościoła w 1519 roku. Z tego rodu pochodziło wielu urzędników brańskich: sędziów grodzkich, cześników, podczaszych, regentów.

Obok Proszanki Starej powstała sąsiadująca z nią Proszanka Baranki i jeszcze dwie pomniejsze.

Za czasów Jana Kazimierza rodzina przeniosła się do (sąsiedniego) województwa mińskiego na Białorusi, oddając Proszankę w dzierżawę (w roku 1664).

Wyraźna „linia młodsza” ukształtowała się tam pod koniec siedemnastego stulecia. Odgałęzienie tej linii zrusyfikowało się, wzbogaciło i zdobyło tytuł książęcy; są to już Pruszyńscy.

Z „linii starej” wyjechał na stałe na Białoruś pradziad Konrada Prószyńskiego, Stanisław, podczaszy brański. Jego syn, Antoni, zamieszkał w szlecheckim dworku w Osińcach, w powiecie wilejskim.

Powstania, a szczególnie styczniowe, były wielkim wstrząsem dla rodziny: przyczyniły się do prześladowań i utraty mienia. Przyczyniły się też do rusyfikacji nazwy rodzinnych Proszanek. Wszyscy mieszkańcy Proszanek prawdopodobnie zostali w tym okresie karnie przesiedleni do Rosji, a ich gospodarstwa zajęli osadnicy z Rosji. Administracja carska używała nazw rosyjskich, pisanych cyrylicą. Miejscowości musiały już wtedy nosi nazwę Prószanki, przez "ó", która to litera w transkrypcji rosyjskiej nie jest odróżnialna od polskiego "u" otwartego. Zamiana "ó" na "u" w pisowni polskiej nastąpiła prawdopodobnie podczas procesu odwrotnego, to znaczy przy przywracaniu pisowni polskiej nazwom administracyjnym. I dzisiaj miejscowości te nazywają się Pruszanka i Pruszanka Baranki; mieszkają w niej Pruszyńscy.

GENEALOGIA RODU PRÓSZYŃSKICH

Linia "po mieczu" prowadząca do Promyka

CHWALISŁAW -- założył Proszankę (1443), przybył na Podlasie za czasów Władysława Warneńczyka

FRYDERYK -- za czasów Kazimierza Jagiellończyka został dziedzicem na Proszance (1445)

KONSTANTY -- ur. ok. 1450, podpisał akt erekcyjny Kościoła (1460), otrzymał przywilej minoratu od Aleksandra Jagiellończyka (1504), potwierdzony przez Zygmunta I (1512)

ANDRZEJ -- ur. ok. 1485, dziedzic na Proszance Barankach (1502), podpisał akt erekcyjny kościoła (4 stycznia 1519)

WOJCIECH -- ur. ok. 1510, dziedzic na Proszance (1530)

STANISŁAW -- ur. ok. 1530, dziedzic na Proszance i Dzierżkowie (1560)

JAN -- ur. 1555, dziedzic na Proszance, Dzierżkowie i Koczewie, sędzia grodzki brański (1610), poseł na elekcji Władysława IV 1632)

AMBROŻY -- ur. 1585, dziedzic na Proszance

ANDRZEJ -- ur. ok. 1608, zm. 1670, nabył dobra w woj. mińskim -- Sołdzieniewicze Jakowskie (1652) i Zabłocie (1653), oddał Proszankę w dzierżawę (1664)

DANIEL -- ur. ok. 1631, testamentem ojca odziedziczył Zabłocie i Słowohoszcz, wspólnie z bratem Janem był też właścicielem Proszanki i Sołodziniewicz

JAN -- ur. ok. 1685, zm. przed 1752, cześnik brański

ANTONI -- 1730--1790, podczaszy brański, chorąży husarski kawalerii narodowej

STANISŁAW -- ur. ok. 1757, zm. 1799 lub później, podczasy brański, ożenił się z Karoliną Czechowiczówną, sprzedał część Zapola, testament z 15 października 1799, pochowany w Olkowiczach

ANTONI -- 1796--1873, sędzia graniczny, zesłany do Czembary w Rosji (1863--1873), pochowany na Powązkach k. Alei Zasłużonych

STANISŁAW ANTONI -- 1826--1895, zesłany do Tomska na Syberii (1863--1873), pochowany na Bródnie

KONRAD (KAZIMERZ PROMYK) -- 1851-1908, pochowany na Powązkach

* * *

Opis powyższy opracowany został przez rodzinę Prószyńskich. Szczepan Lewicki, zamieszczając go jako ankes w drugim wydaniu swojej książki o Promyku, rozwinął go i wzbogacił o swoje komentarze.

Jednym ze źródeł informacji na temat genealogii jest "Herbarz szlachty polskiej" opracowany przez Seweryna hr. Uruskiego przy współudziale Kosińskiego i Włodarskiego (Warszawa 1917, tom XIV, str. 359).

INNA LINIA PRÓSZYŃSKICH Z PRÓSZANKI

Rodowód rodziny Prószyńskich "famila urodzonych Prószyńskich Herbu Lubicz w Obwodzie Białostockim, Powiecie Bielskim, na okolicy Prószance ziemską dziedziczną possessją mających" na podstawie dokumentu potwierdzenia szlachectwa z 30 listopada 1816

Jest to linia "po mieczu" prowadząca od Zygmunta i jego syna, Jana "Kołka", do rodziny prof. Jerzego Prószyńskiego. Daty w nawiasach poniżej, to daty aktów, w których dana osoba jest wymieniona, a nie daty urodzenia. Na podstawie listu prof. Jerzego Prószyńskiego z 14 lutego 1995.

Zygmunt

Jan "Kołek", s. Zygmunta (1603)

Wojciech, s. Jana (1644)

Michał, s. Wojciecha (1655)

Benedykt, s. Michała (1722)

maciej, s. Benedykta (1748)

Filip, s. Macieja (1771)

Marcin, s. Filipa (1816)

Felix, ur. 1815, s. Marcina

Bronisław, ur. 1863, s. Felixa, przeniósł się do Warszawy

(Bronisław był dziadkiem prof. Jerzego Prószyńskiego)